Η φυσική ορμόνη που «ξεκλειδώνει» την καύση λίπους μέσω του εγκεφάλου

Μια νέα, ελπιδοφόρα ανακάλυψη έρχεται να ταράξει τα νερά στον τομέα της μεταβολικής υγείας και της αντιμετώπισης της παχυσαρκίας. Επιστήμονες εντόπισαν έναν ισχυρό μηχανισμό με τον οποίο μια ορμόνη που παράγεται φυσικά στο έντερο, η FGF19 (Fibroblast Growth Factor 19), μπορεί να «δώσει εντολή» στον εγκέφαλο να αυξήσει τις καύσεις του οργανισμού, ενεργοποιώντας την καύση λίπους.

Η έρευνα που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό American Journal of Physiology — Endocrinology and Metabolism, ανοίγει νέους δρόμους για την ανάπτυξη φαρμάκων επόμενης γενιάς κατά της παχυσαρκίας και του διαβήτη.

Ο «διακόπτης» στον υποθάλαμο

Η μελέτη, η οποία διεξήχθη από ερευνητές του Κέντρου Ερευνών Παχυσαρκίας και Συνοδών Νοσημάτων (OCRC) στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Campinas (UNICAMP) στη Βραζιλία, με τη χρηματοδότηση του ιδρύματος FAPESP, εστιάζει σε μια αθέατη μέχρι σήμερα λειτουργία της ορμόνης FGF19. Αν και ήταν γνωστό ότι η ορμόνη αυτή ρυθμίζει τα χολικά οξέα στο ήπαρ, ο ρόλος της στον εγκέφαλο παρέμενε εν πολλοίς αχαρτογράφητος.

Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι η FGF19 δεν περιορίζεται στο πεπτικό σύστημα. Αντιθέτως, στέλνει σήματα απευθείας στον υποθάλαμο, την περιοχή του εγκεφάλου που λειτουργεί ως κέντρο ελέγχου για τον μεταβολισμό και την ενεργειακή ισορροπία. Όταν η ορμόνη φτάσει εκεί, ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, το οποίο με τη σειρά του δίνει το σύνθημα στα λιποκύτταρα να κάψουν ενέργεια παράγοντας θερμότητα.

Θερμογένεση: Καίγοντας θερμίδες αντί για αποθήκευση

Το κλειδί της διαδικασίας βρίσκεται στη λεγόμενη «θερμογένεση». Σε πειράματα που πραγματοποιήθηκαν σε ποντίκια, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι η χορήγηση της FGF19 στον εγκέφαλο παχύσαρκων ζώων αύξησε τη δραστηριότητα του καφέ λιπώδους ιστού. Σε αντίθεση με το λευκό λίπος που αποθηκεύει ενέργεια (και ευθύνεται για τα περιττά κιλά), το καφέ λίπος είναι εξειδικευμένο στο να καίει θερμίδες για να διατηρεί τη θερμοκρασία του σώματος σταθερή.

«Η FGF19 είχε ήδη συνδεθεί με τη μείωση της πρόσληψης τροφής. Η δική μας έρευνα, όμως, έκανε ένα βήμα παραπέρα, αποδεικνύοντας ότι διεγείρει και την κατανάλωση ενέργειας. Με απλά λόγια, πέρα από τον έλεγχο της όρεξης, προωθεί τη θερμογένεση», εξηγεί η καθηγήτρια Helena Cristina de Lima Barbosa, επικεφαλής της μελέτης.

Πέρα από την απώλεια βάρους: Αντιφλεγμονώδης δράση και αντοχή στο κρύο

Τα ευρήματα δεν σταματούν εδώ. Η μελέτη έδειξε ότι η δράση της ορμόνης βελτίωσε σημαντικά τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα των παχύσαρκων πειραματόζωων, ενώ παράλληλα μείωσε τη φλεγμονή που συχνά συνοδεύει την παχυσαρκία.

Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο προέκυψε όταν οι ερευνητές εξέθεσαν τα πειραματόζωα σε χαμηλές θερμοκρασίες. Παρατήρησαν ότι το κρύο αύξησε την έκφραση των υποδοχέων της FGF19 στον υποθάλαμο. Αυτό υποδηλώνει ότι η ορμόνη παίζει έναν εξελικτικό ρόλο-κλειδί στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος, βοηθώντας τον οργανισμό να προσαρμοστεί σε δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες μέσω της καύσης ενέργειας.

Μια νέα ελπίδα για θεραπείες;

Η λογική πίσω από αυτή την ανακάλυψη θυμίζει τον μηχανισμό δράσης σύγχρονων φαρμάκων για την απώλεια βάρους, όπως το Ozempic και το Wegovy, τα οποία μιμούνται την ορμόνη GLP-1 για να προκαλέσουν κορεσμό. Ωστόσο, η FGF19 φαίνεται να προσφέρει μια εναλλακτική ή συμπληρωματική οδό: δεν περιορίζει απλώς την πείνα, αλλά αυξάνει ενεργά τις καύσεις του οργανισμού (“energy expenditure”).

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η ανάπτυξη φαρμάκων που θα μιμούνται τη δράση της FGF19 ή θα ενισχύουν τη φυσική της παραγωγή θα μπορούσε να αποτελέσει το επόμενο μεγάλο όπλο στη μάχη κατά των μεταβολικών νοσημάτων. «Στόχος μας είναι να κατανοήσουμε πώς μπορούμε να ενισχύσουμε τη φυσική παραγωγή αυτής της ισχυρής μεταβολικής ορμόνης», αναφέρει ο Lucas Zangerolamo, διδακτορικός φοιτητής και βασικός συγγραφέας της μελέτης, ο οποίος συνεργάστηκε και με το Joslin Diabetes Center της Ιατρικής Σχολής του Harvard.

Η παγκόσμια απειλή της παχυσαρκίας

Η σημασία τέτοιων ανακαλύψεων γίνεται ακόμη πιο επιτακτική αν αναλογιστούμε τα δεδομένα του Παγκόσμιου Άτλαντα Παχυσαρκίας (World Atlas of Obesity 2025). Οι προβλέψεις είναι δυσοίωνες: πάνω από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως ζουν σήμερα με παχυσαρκία, ενώ ο αριθμός αυτός αναμένεται να ξεπεράσει το 1,5 δισεκατομμύριο μέχρι το 2030, αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα.

Με την παχυσαρκία να συνδέεται με εκατομμύρια πρόωρους θανάτους ετησίως από καρδιαγγειακά, διαβήτη και καρκίνο, η επιστημονική κοινότητα αναζητά επειγόντως λύσεις που να ξεπερνούν τις απλές συμβουλές διατροφής και άσκησης, στοχεύοντας στη βιολογική ρίζα του προβλήματος.

Το μέλλον της έρευνας

Η ομάδα της UNICAMP συνεχίζει την έρευνα, χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνικές γονιδιακής ανάλυσης (scRNA-seq) για να χαρτογραφήσει ακριβώς ποια κύτταρα του εγκεφάλου ανταποκρίνονται στην FGF19. Το επόμενο στοίχημα είναι να συνδέσουν αυτά τα ευρήματα με τα νευρωνικά κυκλώματα που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά μας απέναντι στο φαγητό.

Καθώς η επιστήμη αποκρυπτογραφεί τα μυστικά του άξονα «έντερο-εγκέφαλος», η ελπίδα για πιο αποτελεσματικές, βιολογικά στοχευμένες θεραπείες κατά της παχυσαρκίας γίνεται ολοένα και πιο ρεαλιστική.